Hugo i jego maszyny

Krótka refleksja po filmie "Hugo" (bez spoilerów i bez polskiego tłumaczenia tytułu, co do którego mam duże wątpliwości – mimo iż zapewne zostało zaczerpnięte z książkowego pierwowzoru). Wszyscy piszą, że to pochwała magii kina – i zgoda, trudno zaprzeczyć, iż to jeden z najważniejszych tematów utworu. Chciałbym jednak zwrócić Waszą uwagę na coś innego.

Ludzie i maszyny. Przynajmniej od czasów rewolucji przemysłowej istnieje bogata tradycja przeciwstawiania ich sobie, wpisana w ogólniejszą opozycję natury i cywilizacji ("Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi" Jeana-Jacques'a Rousseau, luddyści, mit szlachetnego dzikusa widoczny np. w "Nowym wspaniałym świecie" Aldousa Huxleya i "Avatarze" Jamesa Camerona, opowiadanie Edwarda Morgana Forstera "Maszyna staje" – można by długo wymieniać).

A jak to wygląda w "Hugonie"?

Jedną z najważniejszych postaci filmu jest mechaniczny człowiek. Nadzorca stacji ma sztuczną nogę. Tytułowy bohater spędza swoje życie przy wielkim zegarze, usiłuje naprawić wspomniany już automat, a nawet śni o przekształcaniu się w maszynę. Nie można też zapomnieć o pociągu, który pojawia się w paru kluczowych momentach filmu, ani o scenie, w jakiej jedna z postaci mówi o "naprawianiu ludzi" (czy tylko mnie przypomniał się wtedy Jack Shephard?). Wszystko to pokazuje, że człowiek i maszyna nie muszą stać na dwóch oddalonych od siebie biegunach – możliwe jest ich połączenie.

Oczywiście twórcy filmu nie są pierwszymi, którzy wpadli na pomysł zakwestionowania opozycji "człowiek/maszyna". Niedługo minie trzydzieści lat od publikacji "Neuromancera" Williama Gibsona, przed równo trzema dekadami w kinach pojawił się "Blade Runner", a jeszcze wcześniej wspomniane przed chwilą przeciwstawienie odrzucali chociażby futuryści (mocno upraszczając, można powiedzieć, że literatura cyberpunkowa pokazała negatywny biegun umaszynowienia, a Tytus Czyżewski i Bruno Jasieński – pozytywny). Nie umiem powiedzieć, w jakiej mierze "Hugo" wnosi tutaj coś nowego, a w jakiej powtarza starsze pomysły. Jestem jednak przekonany, że kwestia umaszynowienia jest bardzo ważna dla wymowy utworu.

Kiedy pójdziecie na ten film (po raz pierwszy albo drugi), miejcie to na uwadze!