Homo Ludens, część I – co to jest spel?

Witajcie!

Dziś wpadła mi w łapki dość słynna książka Homo Ludens – zabawa jako źródło kultury Johana Huizingi. Dawno nie czytałem czegoś tak interesującego i czuję przemożną potrzebę komentowania tez autora i snucia związanych z nimi luźnych rozmyślań. Postaram się regularnie dzielić nimi z Wami, zaczynając dziś od kwestii zasadniczej: co to jest spel?

Na pewno nie jest to czar i to nie tylko dlatego, że słowu brakuje drugiego "l". Spel to bowiem holenderskie określenie na to, co badał w swojej książce Huizinga – łacińskie ludus, które o tyle trudno przełożyć na polski, że obejmuje znaczeniem i zabawę, i grę, a te dwa słowa niekoniecznie się ze sobą pokrywają. Wiemy o tym przecież nawet z własnego podwórka – każde RPG jest zabawą, ale znajdują się tacy, którzy niektórym systemom czy stylom rozgrywki odmawiają tytułu gry. I może mają rację...

Wróćmy do naszej zasadniczej kwestii – do spel lub, jak kto woli, ludus. To, co wyczytałem z pierwszych stron książki, każe mi zdefiniować ów dar Boży (względnie dar Bogów/Losu/Natury, to akurat nie jest zbyt ważne) prosto i przewrotnie zarazem: spel to zabawa. Kłócę się z tym, co napisałem wcześniej, prawda? Sęk w tym, że z jednej strony ludus oznacza i zabawę, i grę (oraz sport), a jego holenderski odpowiednik ma te same znaczenia, ale z drugiej treść Homo ludens wskazuje moim zdaniem, że Huizinga rozumiał przez spel raczej zabawę. Co prawda w mowie potocznej używamy jej zamiennie z grą, ale ta druga to jednak coś trochę innego – według Wikipedii odróżniają ją ścisłe reguły, a według mnie także nastawienie na osiągnięcie pewnych celów. W gruncie rzeczy, moja opinia wynika z wikipedyjnej wykładni – skoro reguły są określone, to i cele stają się wyraźniejsze. Gra może wtedy wręcz przestać być zabawą – skoro jej częścią są wyraźne cele, można grać w nią nie po to, by się bawić, ale po to, by wygrać. A problem z wygrywaniem polega na tym, że czyjaś wygrana jest równoznaczna z czyjąś przegraną, a przegrana to raczej niemiłe uczucie. Czemu więc często zdarza się, że ktoś miło wspomina grę, którą przegrał? Ano temu, że gra, choćby nie wiem jak nastawiona na wygrywanie, nie przestaje być zabawą, więc frajdę sprawia samo uczestniczenie w niej.

Myślałem też nad innym problemem – czy można bawić się, odreagowując? Jeżeli po wrzuceniu tego tekstu na bloga odpalę nigdy mi się nienudzącego Warcrafta III i dokończę kampanię ludzi dla frajdy czerpanej z zanurzenia się w naprawdę fajnym, lekko kiczowym świecie, taktycznego kombinowania i tych całkiem częstych na wysokim poziomie trudności sytuacji, gdy udaje się zupełnie rozpaczliwy plan, to będzie zabawa – o ile będę czerpał fun z samej gry i ze skupiania się na dążeniu do zwycięstwa, a nie na samym zwycięstwie. Gdybym jednak wrócił do Northrend, by wyładować na biednych nieumarłych gotującą się we mnie złość na kierowcę autobusu, przez którego niewprawne hamowanie o mało co nie trafiłem do szpitala, to by raczej nie była zabawa.

Może uznasz, że próbuję robić z igły widły i tworzyć niepotrzebne podziały, bo przecież wszystko, o czym tu napisałem – wygrywanie, odreagowywanie i bawienie się – jest przyjemne. Po co więc to na siłę oddzielać? Wydaje mi się jednak – a pierwsze strony Homo Ludens utwierdzają mnie w tym przekonaniu – że zabawie warto się przyjrzeć i spróbować nakreślić jej ramy, gdyż na tle innych przyjemności wyróżnia się "brakiem ofiar". By odreagować, musisz najpierw przeżyć jakąś przykrość. By wygrać, musisz kogoś pokonać, a bycie pokonanym to raczej przykra sprawa. Natomiast by się bawić, musisz po prostu... bawić się. I dlatego wcześniej nazwałem spel "darem Bożym".

To, mam nadzieję, nie ostatnia notka o ideach Huizingi. Mam także nadzieję, że nie jest zwykłym laniem wody i przelewaniem pustego w próżne – a nawet, jeżeli jest, i tak przyjemnie było ją napisać :)