Autor: Rafał 'PowerMilk' Kociniewski
"Klasyfikacja jest pułapką Ariadny przez labirynt natury."
George Sand
Dla wielu zwykłych zjadaczy chleba wiedza na temat gier planszowych skończyła się na chińczyku czy warcabach. Inni twierdzą, że są one przeznaczone tylko dla dzieci. Natomiast każdy, kto zetknął się z nowoczesnymi grami planszowymi, wie o ich możliwościach i stopniu zaawansowania. Jednak w gąszczu tytułów i wszelakiej maści terminologii laik może się zagubić, dlatego też warto rzucić trochę światła na planszówki, tworząc jakąś ich klasyfikację.
W podziale gier utarły się dwie kategorie: tradycyjne (zwane również starożytnymi, starodawnymi) i współczesne (nowoczesne). Do pierwszej kategorii należą znane gry logiczne, takie jak warcaby, szachy czy go. Te gry posiadają wiele modyfikacji (np. szachy japońskie) i wariantów. Myślę, że każdemu taki rodzaj gier jest w miarę bliski, więc nie będę się rozwijał nad tą grupą.
W tym tekście jednak skupię się na nowoczesnych grach planszowych, które niejednokrotnie różnią się od tradycyjnych takimi elementami jak wygląd planszy czy też metody zagrywania swoich ruchów. Przede wszystkim współczesne gry planszowe posiadają tematykę, chcąc naśladować pewien wycinek rzeczywistości. W Neuroshimie Hex! toczymy bitwę w świecie wyniszczonym przez wojnę nuklearną, a w Onirimie wędrujemy poprzez korytarze Krainy Snu. Jak widać, ta rzeczywistość nie musi być prawdziwa i nas otaczać. Tematyka gier planszowych jest przeróżna.
Jednak przejdźmy już do właściwiej klasyfikacji. Pod względem mechaniki utworzyły się dwa główne nurty gier planszowych: eurogry i ameritrash.
Eurogry, zwane też krótko "euro" lub bardziej fachowo jako "gry w stylu europejskim", posiadają proste i łatwo przyswajalne zasady, a czas rozgrywki jest dość krótki. Twórcy tego typu gier planszowych dążą do wyeliminowania elementu losowego w grach (zatem często nie posiadają one kostek lub kart), wzorując się na tradycyjnych grach planszowych. Ich projektanci uważają, że tylko taktyka i odpowiednio wybrana strategia powinny mieć znaczenie w drodze do zwycięstwa. Ze względu na to, że dużo eurogier tworzy się w Niemczech, nazywa się je również "grami w stylu niemieckim". Do najbardziej popularnych gier europejskich należą Osadnicy z Catanu oraz Puerto Rico.
W opozycji do eurogier stawia się często gry w stylu amerykańskim. Na serwisie BoardGameGeek (portal społecznościowy dla miłośników gier planszowych) tego rodzaju gry zostały określone jako ameritrash. Słowo to powstało jako zlepek słów American (amerykański) i trash (śmietnik). Początkowo te słowo funkcjonowało jako określenie żartobliwe lub nawet obraźliwe, mające bagatelizować dany typ gier planszowych. Gry amerykańskie charakteryzują się mnogością elementów, złożonością zasad, dużą losowością, sporym czasem rozgrywki, ale przede wszystkim dużym powiązaniem mechaniki z tematyką. Ameritrash skupia się na jak najdokładniejszym oddaniu klimatu, dlatego grafika często stoi na wysokim poziomie, a do gry są dołączane są figurki. Do tego rodzaju gier należą Kupcy i korsarze czy bardzo popularny Horror w Arkham.
W dzisiejszych czasach są popularne również hybrydy tych dwóch rodzajów gier reprezentowane przez takie tytuły jak: Eclipse, Small World czy Cyklady. Spotkałem się określeniem "eurotrash" na ten rodzaj gier. W tego typu grach jest zminimalizowany element losowy przy zachowaniu powiązania tematyki z mechaniką. Oczywiście, nazwa "gra europejska" czy "gra amerykańska" wskazuje tylko na podejście do mechaniki i nie określa miejsca pochodzenia tej gry.
Specyficznym typem gier, które czasem zalicza się do planszówek, są gry karciane, najczęściej pozbawione typowej planszy. Raczej występuje w nich plansza wirtualna, będąca projekcją naszego umysłu (Zombiaki) lub też odpowiednie karty tworzą coś na wzór planszy (Sabotażysta, Slavika). Często istnieją wszelakie modyfikacje, w których karty nie są jedynym elementem gry, jak to ma miejsce w Seasons, gdzie występowała mechanika kościano-karciana. Najpopularniejszym typem karcianki są gry kolekcjonerskie, a wśród nich bodaj nieśmiertelny Magic: The Gathering.
Wśród gąszczu rodzajów gier planszowych warto wyróżnić jedną z najbardziej popularnych. Mowa o grach imprezowych (tak zwane imprezówki), które służą do rozkręcania imprezy (co za zaskoczenie!). Tego typu gry są przeznaczone dla dużej liczby osób, czasem nawet do dziesięciu (lub więcej!) uczestników. W nich nacisk jest kładziony nie na tematykę, a na dobrą zabawę, w której liczy się najczęściej refleks, spostrzegawczość lub szybkość reakcji. Podejrzewam, że najbardziej popularną grą imprezową jest Jungle Speed.
Niegdyś podzieliłem gry na dwa rodzaje: gry dla dzieci, imitujące grę familijną oraz gry dla całej rodziny. W pierwszym typie najczęściej występuje element edukacyjny zaś maluch powinien grać z pomocą dorosłego. Do tego rodzaju gier należą takie tytuły jak: Wilki i owce, Basia – Łap kolory oraz Ami. Drugi rodzaj to świetna rozrywka dla całej rodziny, jak w grach Wsiąść do pociągu czy Zakazana Wyspa.
Wspomniana Zakazana Wyspa jest również reprezentantem innego rodzaju gier, mianowicie gier kooperacyjnych. Ten rodzaj polega na tym, że wszyscy gracze są w jednej drużynie i wspólnie próbują osiągnąć cel grając przeciw mechanice gry. Mówiąc prościej: wszyscy wygrają albo przegrają. Popularne tytuły to Ghost Stories, Pandemic lub polski Robinson Crusoe: Adventure on the Crused Island.
Można dalej dzielić rodzaje gier planszowych na, przykładowo, logiczne, edukacyjne, ekonomiczne, strategiczne, taktyczne itp. Jednak takie zagranie nie ma większego sensu, gdyż dojdziemy do nadmiernego rozdrobnienia gatunków, dla laika natomiast będzie to tylko dziwna nazwa, a i tak nie dostrzeże większej różnicy między danymi typami. Oczywiście, najczęściej owe gatunki są łączone np. imprezowa gra karciana albo familijna gra logiczna. Obecnie próby wszelakiego zaszufladkowana gier planszowych mogą się skończyć marnie, ze względu na hybrydowość owych gier. Jednak mam nadzieję, że przedstawiona przeze mnie klasyfikacja może choć trochę rozjaśnić pogląd na temat gier planszowych.
