Z problematyki cyberpunku

Technologii wpływ na (pop)kulturę

Autor: Bartosz 'Zicocu' Szczyżański

Z problematyki cyberpunku
Z problematyki cyberpunku to obszerna publikacja akademicka w formie słownikowej, która omawia najważniejsze zagadnienia związane z tytułowym zjawiskiem. Sięgnąć po nią powinni przede wszystkim czytelnicy zainteresowani naukowym spojrzeniem na kulturę.

Adam Mazurkiewicz od 2003 roku pracuje na stanowisku adiunkta w Zakładzie Języka Polskiego i Literatury Uniwersytetu Łódzkiego. Jego publikacje w dużym stopniu dotyczą obiegów kultury, literatury popularnej, fantastycznonaukowej i recepcji postępu technologicznego. W tym kontekście nikogo nie powinno dziwić, że autor postanowił bliżej przyjrzeć się cyberpunkowi, który – jak sam zauważa we wstępie do Z problematyki cyberpunku – wcześniej nie doczekał się obszernego opracowania. Mazurkiewicz zebrany materiał zdecydował się przedstawić w postaci osiemdziesięciu pięciu haseł-problemów, których tematyka jest bardzo różnorodna: od krótkich omówień głównych dzieł nurtu, przez opis jego najważniejszych motywów i rekwizytów (wśród tych drugich najwięcej uwagi autor poświęcił technologiom), aż po próbę wskazania zarówno tych najbardziej oczywistych, jak i nieco zaskakujących źródeł cyberpunku.

Podczas lektury Z problematyki cyberpunku. Literatura – Sztuka – Kultura trudno nie zadać sobie pytania o priorytety, jakimi kierował się Adam Mazurkiewicz, nie tyle podczas doboru haseł, co przy ustalaniu ich obszerności i szczegółowości. Przeciętny miłośnik książki, filmu, komiksu czy gry cyberpunkowej sięgnie po tę publikację głównie w celu poszerzenia swojej wiedzy o najpopularniejszych czy najciekawszych motywach gatunku lub po to, by głębiej zapoznać się z jego najważniejszym dziełami. Tymczasem autor poświęca tym dwóm zagadnieniom stosunkowo niewiele miejsca. Hasła poświęcone wszczepom, korporacjom, narkotykom czy sztucznej inteligencji są krótkie, często sprowadzają się tylko do definicji danego zjawiska i jednego czy dwóch przykładów. Szkoda, bo wydaje się, że odczytanie ich w bogatszym kontekście lub próba prześledzenia ewolucji motywu byłaby dla potencjalnego czytelnika wyjątkowo ciekawa.

Jeszcze inaczej ma się sprawa, jeśli chodzi o hasła związane z konkretnymi reprezentantami kultury cyberpunkowej. Mazurkiewicz w książce bardzo często odnosi się do Blade Runner. Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?, Matrixa, Ronina, Ducha w pancerzu (Ghost in the Shell) czy Neuromancera wraz z resztą Trylogii Ciągu. Odbiorca może się więc spodziewać, że dotyczące tych dzieł hasła będą obszerne, a autor omówi w nich nie tylko ich zarysy fabularne, ale także wpływ, jaki miały one na cyberpunk i fantastykę oraz popkulturę ogólnie. Niestety, Mazurkiewicz zdecydował się na inne podejście – najczęściej ogranicza się do krótkiego streszczenia i jednego czy dwóch dodatkowych akapitów (w przypadku literatury poświęcone są one wyjaśnieniu pochodzenia tytułu danego dzieła). Wyjątkiem na tym tle jest hasło poświęcone Wgrzesznikom Pat Cadigan, w którym autor – słusznie! – poświęcił sporo miejsca na omówienie odbioru powieści i zmian, jakie spowodowała. Gdyby podobnie prezentowały się fragmenty poświęcone wszystkim często przywoływanym tekstom kultury, Z problematyki cyberpunku stałoby się pozycją znacznie ciekawszą dla czytelników niezwiązanych zawodowo z kulturoznawstwem.

Powyższe akapity każą zadać następujące pytanie: jaki w takim razie cel stawia sobie Mazurkiewicz? Przede wszystkim zdefiniowanie tytułowego zjawiska (co robi nie tylko przybliżając hasło "cyberpunk", ale także w długim wstępie), odniesienie go do innych, pokrewnych nurtów (grupa haseł "cyberpunk a…"), przegląd jego najpopularniejszych i najbardziej charakterystycznych reprezentantów ("cyberpunk w…") i poszukiwani jego źródeł (zaskakująco długie hasła "cyberpunk wobec tradycji futuryzmu" oraz "manifesty twórców kultury cyberpunkowej"). Dla kulturoznawców i krytyków literackich czy filmowych może być to więc wartościowe źródło wiedzy.

Z problematyki cyberpunku nie jest książką, po którą bez wątpienia sięgać powinien każdy miłośnik cyberpunku. To akademicka publikacja przydatna przede wszystkim badaczom kultury – jeżeli jednak chcecie spojrzeć na swój ukochany gatunek z naukowej perspektywy, powinniście rozważyć jej lekturę.