Peanatema - Neal Stephenson

Fraa Erasmas z koncentu Saunt Edhara jest przed corocznym apertem przerażony. Wie, że niedługo po nim odbędzie się jego certyfik Na tej uroczystości będzie zmuszony dokonać ostatecznego wyboru swojego zakonu. Najbardziej chciałby przyłączyć się do edharczyków, najwybitniejszych myślicieli, ale wie, że mógłby nie sprostać ich oczekiwaniom. Wszystkie te problemy bledną jednak w pamięci naszego bohatera, kiedy dzwony koncentu wybijają wezwanie na inne, dużo rzadsze uroczystości: najpierw na voco, później, co najgorsze, na peanatemę.

Dziewięćsetstronicowa powieść. Pięćdziesiąt stron dodatków. Już to mogłoby niejednego przerazić. Dodajmy do tego pojawiające się niekiedy dowody geometryczne, sporo wiedzy kosmograficznej i - co stanowi właściwą treść Peanatemy - liczne dialogi filozoficzne. Taki opis najnowszego dzieła Stephensona odstraszyłby zapewne wielu czytelników. Ci, którzy swój strach przełamią, zostaną nagrodzeni za odwagę. Ja skorzystałem z porady zawartej na samym początku wstępu - doczytałem go na końcu. Dzięki temu Peanatema była dla mnie zagadką od początku do końca. Wyłapcie wszystkie nieznane Wam słowa z pierwszego akapitu - wyobraźcie sobie, że i ja ich nie znałem; chciałem przy tym pędzić dalej, dowiedzieć się, co też autor przygotował. Jednak styl narracji każe zwolnić, powoli przebijać się przez kolejne neologizmy i rozdziały historii Arbre. Stephensonowskie uniwersum jest niesamowicie bogate: razem ze światem koncentów (klasztorów) dostajemy ich bogatą tradycję oraz, co najbardziej fascynujące, dzieje myśli ludzkiej.

Co może rozśmieszać: fabuła (jako czysty szkielet) nie jest wcale oryginalna. Gdyby się uprzeć, można by streścić ją w prościutkim planie: dziwne odkrycie, najazd obcych, ratowanie ojczystej planety. Toż Gwiazda Pandory miałaby podobną, lecz bardziej rozbudowaną rozpiskę, a to "tylko" ambitna space opera - żaden reformator gatunku. Ale już obudowanie tego szkieletu wspaniałym, wykreowanym światem i powierzenie głównych ról niezwykłym postaciom sprawia, iż czytanie Peanatemy to najprawdziwsza uczta. Stephenson zademonstrował, że jest pisarzem wszechstronnym: w kolejnych częściach tekstu korzysta z dorobku różnych gatunków literackich czy nawet tych kojarzonych z filmem. Na początku przed oczami stała mi okładka Imienia róży, która podczas kolejnych dialogów przemieniała się w grafiki Wojciecha Siudmaka zdobiące cykl o Diunie, aby podczas podróży lodowym pociągiem zmienić się w okładkę Lodu, potem w plakat promujący 2012, aż do końcówki, która przywiodła mi na myśl Gwiazdę Pandory. Bałbym się jednak twierdzić, że pisarz inspirował się czymś innym niż Elementy Euklidesa czy Dialogi Platona, bo kiedy zastanowić się nad wszystkimi klamrami kompozycyjnymi i kolejnymi etapami opowieści można dojść do wniosku, iż jest to jeden wielki współczesny dialog.

Stephenson wywołał we mnie takie wrażenie dzięki niewiarygodnemu zakresowi poruszanych problemów, wśród których dowody geometryczne wydają się błahostką - bo dostajemy je do ręki, możemy co najwyżej napawać się pięknem ukrytym we wzorach. Jednak spokojna analiza Peanatemy sprawia, że można odnaleźć w niej mrowie poruszanych problemów, które są tylko punktem wyjścia do kolejnych rozważań. Myśleliście kiedyś o etycznych granicach nauki? Zastanawialiście się nad tym, jak wyglądałoby idealne połączenie państwa i kościoła? Jeśli jesteście tym zainteresowani, to znajdziecie tutaj tysiące problemów, których rozważanie sprawia sporo radości.

Najbardziej charakterystyczną cechą języka Stephensona jest niesamowite nasycenie go neologizmami. Mam wrażenie, że ocena tego zabiegu będzie indywidualną sprawą każdego czytelnika. Szczególnie trudny jest początek, w którym, o dziwo, nie drażni mniejsza zrozumiałość tekstu, lecz brak logicznego wytłumaczenia dla tworzenia nowych słów. Czemu "fraa" zamiast "brata"? Czemu "voco", nie "odwołanie"? Staje się to zrozumiałe dopiero dla tych, którzy przeczytają przynajmniej połowę tekstu. Warto wspomnieć również o wypraniu części opisów z wartości literackich, przekształcenie ich w czystą geometrię. Tym, którzy mają awersję do tego działu matematyki, może to całkowicie odebrać przyjemność z lektury. Każdy umysł ścisły poczuje się tu jednak wspaniale.

Peanatema to powieść monumentalna. Mówiło się, że najnowsze dzieło Stephensona może być dla fantastyki naukowej prawdziwym odświeżeniem. Jeśli tak ma wyglądać współczesne science-fiction to jestem za, nawet jeśli każda książka miałaby wyrywać dwadzieścia godzin z życiorysu. Zaloguj się, aby wyłączyć tę reklamę