Autor: Bartłomiej 'baczko' Łopatka
________________________
Krokodylowa skała to przede wszystkim pokaz umiejętności stylistycznych Sheparda. Uwielbia on tworzyć zdania wielokrotnie złożone, które składają się w większości na długie, napakowane przymiotnikami opisy miejsc oraz uczuć i stanów bohaterów. Pozwala to autorowi kreować naprawdę niezwykłą atmosferę i wzmacniać przekaz tekstów, ale jednocześnie sprawia, że przez tę książkę raczej się brnie, niż czyta. Sążniste i zazwyczaj dość statyczne opisy oraz mała ilość dialogów mogą czynić zbiór niewygodnym w lekturze – zupełnie odmiennie niż w większości tekstów Ursuli K. Le Guin, gdzie fragmenty poświęcone sferze emocjonalnej lub krajobrazom są lekkie w odbiorze, ale przez to wcale nie mniej wartościowe.
Jeżeli chodzi o zawartość, to w zasadzie jedynie dwa opowiadania można nazwać czysto fantastycznymi. Pierwszym jest Piękna córka łowcy łusek, zrealizowane w estetyce fantasy, znanej już z MAG-owskiego zbioru Smok Griaule, traktujące o wpływie potwornego jaszczura na umysły ludzkie oraz rozpatrujące ludzkie motywy i namiętności. Z kolei tekst science fiction stanowi Ballada o Billu Pąklarzu – dystopijna wizja społeczeństwa zamieszkującego stację kosmiczną, będącą jedyną alternatywą ucieczki z przeludnionej i wyniszczonej Ziemi, którą rządzą korporacje i przemoc. Poczucie ludzkiej beznadziejności wzmacnia fakt, że wszystkie, jak dotąd, gwiazdoloty wysłane w poszukiwaniu nowej, zdatnej do życia planety, zawiodły. Bill Pąklarz jest mentalnie upośledzonym mężczyzną, który urodził się wbrew prawu panującemu na stacji – przez co ogół odnosi się do niego z nienawiścią lub pogardą. Niesamodzielny i niezdolny do pracy, jedyne przyjemności znajduje w pornografii i słodyczach. O nim, i wydarzeniach w jakich uczestniczył razem z nim, opowiada John, barman i strażnik. Tekst stanowi ponurą diagnozę ludzkiej kondycji moralnej oraz tego, jak łatwo kierują nami namiętności i emocje. Jest to również krytyka społeczeństwa korporacyjnego, złożonych ustrojów politycznych oraz bezmyślnej anarchii. Najlepszy tekst w całym zbiorze.
Pozostałe utwory można z grubsza określić mianem realizmu magicznego. W Gwiazdach widzianych przez kamień głównym wątkiem są relacje Vernona, poszukiwacza talentów muzycznych, z jego najnowszym, aspołecznym, ale niezwykle utalentowanym nabytkiem oraz byłą żoną Andreą. Narrator niespiesznie wprowadza czytelnika w panujące w ich mieście układy, opisując tamtejszą społeczność. Powoli wplata także w opowieść wątek fantastyczny o dziwnym zjawisku, obdarzającym miejscowych błyskotliwością. Jest to dość gorzkie opowiadanie z niespodziewanym zakończeniem. Z kolei Bestia z matecznika to refleksyjny, przygnębiający tekst o starzejącym się, schorowanym bokserze, który odbębnia kolejne walki, bo tylko na tym się zna. Utwór magiczny językowo – Shepard pisze bowiem w sposób przejmujący. Całość przyprószona jest odrobiną niezwykłości w postaci tytułowej bestii wyobrażanej sobie przez głównego bohatera. Krokodylowa skała natomiast opowiada o wyprawie pewnego Afroamerykanina na Czarny Ląd i jego spotkaniu z szamanizmem i magią powiązanymi z tamtejszym folklorem oraz krokodylami. Autor interesująco zobrazował mechanizm władzy w Afryce, gdzie wciąż znaczącą siłę stanowią lokalni czarownicy.
Jednym z najciekawszych koncepcyjnie tekstów jest Upadek Kuby, traktujący o spotkaniu podstarzałego, seryjnego mordercy, mieszkającego na terenie Polski z wkraczającymi tam hitlerowcami. Wówczas to zaczynają budzić się demony Mordercy z Whitechapel. Krótkie opowiadanie kapitalnie buduje atmosferę napięcia, ale wydaje się, że finał nadszedł zbyt szybko. Co niezwykłe u Sheparda, brakuje w nim bardziej rozbudowanego tła wydarzeń. Łowca jaguarów to kolejny gorzkawy utwór o samotności – Indianin Esteban, chcąc żyć tradycyjnie, z dala od nowoczesności, jest powoli z tego powodu odtrącany przez swoją żonę, a dług przez nią zaciągnięty zmusza go do powrotu do swojego zawodu – czyli łowcy jaguarów. Ale tym razem będą to łowy na niezwykłego zwierza. Natomiast W sercu prawa to jeden z najdziwniejszych utworów w tym zbiorze. Opowiada o utopijnym więzieniu bez strażników oraz znęcania się nad innymi więźniami. Miejsce to jest podzielone na segmenty, gdzie przebywają osadzeni w zależności od stopnia samoświadomości – ponieważ każdy z nich powinien odnaleźć jakiś cel swojej obecności w tym miejscu. Całość przesączona jest metafizyką (szczególnie w kwestii pojęcia wolności) oraz przemyśleniami na temat sztuki i roli człowieka; w pewnym momencie Shepard schodzi nawet na tematy genderowe. Dość niepokojący utwór, choć można odnieść wrażenie, że momentami jest zbyt przegadany. Temat płci oraz seksualnej tożsamości porusza także Żywot Buddy – opowiadanie o człowieku sukcesu, który uciekł od pracy i wyścigu szczurów, zostając ćpunem oraz kurierem dilera, starając się przy tym zabić w sobie poczucie winy. Oniryczny tekst, roztrząsający istotę piękna – Shepard po raz kolejny zastanawia się nad pewnymi fundamentalnymi kwestiami z perspektywy osoby będącej w zasadzie poza nawiasem społeczeństwa i jego skostniałych zasad. Z kolei Ostatni raz jest historią o trudnej miłości, seksie i namiętności pomiędzy dwójką głównych bohaterów; obyczajówka pełną gębą opisująca skrupulatnie tę trudną relację z perspektywy mężczyzny, do której niepostrzeżenie zakrada się element fantastyczny, rzutujący na wydźwięk i przekaz całości.
Pozostałe teksty w tej antologii skupiają się na wojnie, lub przynajmniej mają ją za ważne dla treści tło. Przepustka jest wyciętym fragmentem z powieści Zielony kocur diabła, opisującym konsekwencje spędzenia wolnego od służby czasu w jednym z barów w strefie wojennej. Delta Cwaniak Słonko traktuje o wojnie w Wietnamie i o tym, jak takie doświadczenie oddziałuje na ludzi – żyjącym na krawędzi szaleństwa niewiele trzeba, by zwariować. Cienie także rozgrywają się w azjatyckiej dżungli – ale tutaj akcent położony został na pewien fantastyczny eksperyment, będący igraniem z życiem pośmiertnym. Oczywiście, nie brakuje tu także przemyśleń na temat sensu samej wojny oraz, bardziej bezpośrednio, skutków interwencji w Wietnamie. Salwador zabiera czytelnika do tytułowego państwa w Ameryce Środkowej, gdzie wrze konflikt zbrojny. Tym razem Shepard skupia się na oddziaływaniu narkotyków na żołnierzy i tym, co robią one z ich mózgami, poczuciem rzeczywistości oraz moralności, a także jak wpływają na ich późniejsze próby powrotu do społeczeństwa. W antologii znajduje się również krótki, kilkustronicowy poemat Białe pociągi, opowiadający o tytułowym zjawisku.
Autor próbuje rozliczać się z wojenną przeszłością USA, wskazując jakim piekłem i bezsensem okazały się wszczynane przez to mocarstwo konflikty – piętnuje krótkowidztwo, głupotę oraz słabość natury ludzkiej, jednocześnie wskazując, jak niewiele trzeba, aby człowiek stoczył się w szaleństwo i pozwolił opanować się swoim demonom. Wojna, jak wskazuje Shepard, obnaża człowieka i jego najskrytsze słabości, a udział w niej piętnuje bardziej od rozgrzanego żelaza.
Krokodylowa skała to zbiór bardzo specyficzny ze względu na styl Sheparda – niezwykle gęsty, napakowany przymiotnikami, w którym nie brakuje zarówno wulgaryzmów jak i górnolotnych opisów. Problematyczna dla czytelnika europejskiego może również okazać się tematyka, ponieważ prawie połowa utworów bazuje na amerykańskich doświadczeniach z uczestnictwa w wojnach XX wieku, co, bez odpowiedniego podkładu kulturowego, może okazać się nieco hermetyczne. Nie zmienia to jednak faktu, że z tą pozycją jak najbardziej warto się zapoznać – obecnie ciężko znaleźć w fantastyce tak satysfakcjonujące i świetnie napisane teksty, które docenia się, nawet jeżeli nie przypadną do gustu.
