Autor: Adam 'iron_master' Janik
Suplement podzielono na dwie części. Pierwszą, główną stanowi opis ras i podras elfów, półelfów, krasnoludów, niziołków, gnomów, orków, ludzi i planokrwistych. Znalazło się też miejsce dla bardziej egzotycznych istot, jak pomroki, wemikowie, yuan-ti, kir-lanany, jaszuroludzie, goblinoidy, centaury, aarakokry i likantropy. Pierwszym spośród wymienionych, ze względu na dużą liczebność i znaczenie, jakiego nabrali ostatnio w Faerunie, poświęcono proporcjonalnie więcej miejsca. Druga część podręcznika zajmuje znacznie mniej miejsca. Poświęcono ją mechanice i zawarto w niej kilka dodatkowych opcji dla przedstawicieli części opisanych istot.
Dodatek jest prawdziwym smakołykiem dla miłośników historii Zapomnianych Krain. Został wprost naszpikowany informacjami fabularnymi dotyczącymi ras zamieszkujących Faerun, a także ich historii, która w niejednym wypadku ma wpływ na całe Krainy. Jest to tzw. "musiszmieć" dla osób, które interesują się Faerunem i jego dziejami. Pod względem fabularnym jest to jeden z najlepszych podręczników do tego uniwersum, jaki zdarzyło mi się trzymać w rękach.
Sporą część materiału stanowią opisy typowych ras, występujących w większości światów fantasy, jedynie dokładniej opisanych i dostosowanych do Zapomnianych Krain. Trzeba przyznać, że zrobiono to bardzo skrupulatnie, uwzględniając przy tym ich miejsce występowania, światopogląd, społeczeństwa, uzdolnienia magiczne, typowy ekwipunek, wyznawane bóstwa, relacje z innymi rasami, a nawet najczęściej hodowane zwierzęta i historię (choć tę ostatnią w przypadku niektórych stworzeń praktycznie pominięto, uznając że "nie posiadają swojej wspólnej historii"). W rozdziałach dotyczących "popularnych" ras zawarto informacje o wyjątkowych, charakterystycznych dla Faerunu podrasach. Mamy więc opisy avarieli, czyli skrzydlatych elfów mieszkających wśród niedostępnych górskich szczytów, podziemnej odmiany orków - orogów, rzadkiej odmiany krasnoludów, czyli urdunnirów, czy też unikalnych planokrwistych - fey'ri i tanarukków, będących wynikiem związków demonów odpowiednio ze słonecznymi elfami i orkami. Podręcznik bez dwóch zdań stanowi solidne kompendium wiedzy o najpopularniejszych rasach zamieszkujących Krainy.
Nie zapomniano także o mniej licznych, a przy tym równie interesujących istotach, które zamieszkują Faerun. Niektóre z nich to tylko dostosowane do settingu stworzenia z Księgi Potworów, jak choćby centaury, yuan-ti, czy jaszczuroludzie. Obok nich znajdziemy opis ras charakterystycznych dla Faerunu, jak zrodzeni podczas śmierci trzech bóstw kir-lanani czy tajemnicze pomroki. Przyznam, że kiedy czytałem rozdział im poświęcony, czułem pewien niedosyt. W trakcie jego lektury można odczuć swoiste deja vú, jakby zawarte w nim informacje powtarzały jedynie to, co znalazło się już w innych podręcznikach.
Rolę suplementu - spisu ras dostępnych dla graczy - podkreślają akapity prezentujące poszczególne stworzenia jako potencjalne postaci bohaterów. Znajdziemy w nich wyjaśnienia dotyczące poszukujących przygód przedstawicieli opisanych ras, ich motywacji, a także, jeśli to konieczne, odpowiednie cechy i rasowe modyfikatory atrybutów. Autorzy wprost przyznają, że tworzyli dodatek z myślą wyłącznie o rasach grywalnych, usprawiedliwiając tym brak m.in. charakterystyki kilku podras yuan-ti
Wielbiciele "standardowych" ras powinni być zadowoleni, bowiem w podręczniku tym znajdą wszystko to, co jest konieczne do rozpoczęcia gry wybraną podrasą elfa, krasnoluda, czy konkretnym planokrwistym. Również ci, którzy oczekują informacji np. o konkretnej odmianie gnomów, niziołków również znajdą coś dla siebie, mimo, że te rasy miejscami potraktowano po macoszemu. Od razu zaznaczę, że chodzi mi tu o bardziej fabularny aspekt gry – statystyk typowych ras trzeba szukać w podręcznikach źródłowych i w Opisie Świata Zapomnianych Krain.
Ładne kilkanaście stron poświęcono opisowi elfów i ich licznych odmian, jednak mylą się te osoby, które sądzą, że najwięcej miejsca poświęcono tej chyba najpopularniejszej spośród ras fantasy, bowiem całe 26 stron podręcznika zajmuje opis... ludzi. Choć autorzy zaznaczyli, iż z punktu widzenia mechaniki D&D poszczególne grupy etniczne nie różnią się od siebie, nie uznali tego za przeszkodę w ich dokładnej charakterystyce i opisie dziejów. Niestety, o ile opis największych faeruńskich grup ludzi jest niesamowicie wyczerpujący i autorom należą się z jego powodu brawa, o tyle opisy kilkudziesięciu pomniejszych grup sprawiają wrażenie wepchniętych na siłę. Krótkie wzmianki czasem nie mówią o nich nic ponad stwierdzenie, iż istnieją. Miejsce im poświęcone można było spokojnie zapełnić czymś bardziej wartościowym.
O ile mechanika zawarta przy poszczególnych rasach jest w miarę zrównoważona, to ta stanowiąca drugą część podręcznika nie prezentuje się najlepiej. Klasy prestiżowe, przynajmniej pod względem oferowanych zdolności, są słabe i nieciekawe, a niektóre, jak choćby krasnoludzki szaleniec wojny, wydają się wciśniętym na siłę zbiorem atutów i specjalnych zdolności innych klas. Z atutami jest już nieco lepiej - przeznaczone z reguły dla konkretnych ras, pozwalają uwypuklić ich szczególne cechy. Kilka opisanych w dodatku zaklęć można traktować co najwyżej jako ciekawostkę.
Warto wspomnieć nie tylko o treści, ale i o jakości samej książki. Podręcznik wydano w solidnej twardej oprawie, z kolorowymi stronami - standard dla dedekowych dodatków. Gorzej jest z ilustracjami. Nie jestem estetą, ale od niektórych ilustracji wzrok sam uciekał na sąsiednią stronę. Wynika to z tego, że kilka rysunków jest po prostu brzydkich. Większość tej wady nie ma (choć brakuje im do poziomu tych z Opisu świata: Zapomnianych Krain), jednak tych kilka sprawia wrażenie robionych w pośpiechu i zaakceptowanych bez patrzenia. Zupełnie inaczej jest z okładką podręcznika, która została zaprojektowana w bardzo interesujący sposób. O ile do przekładu nie mam większych zastrzeżeń (choć pod dyskusję można podać przełożenie terminu "high elven mage" jako "mistrz wysokiej magii elfów"), o tyle korekta podręcznika wypadła fatalnie. Liczne zdania rozpoczynające się od "ale" (jak angielskie "but" - w oryginale nie jest to błędem, jednak w języku polskim już tak), błędy interpunkcyjne, powtórzenia... Wszystko to sprawia, że podręcznik czyta się ciężko. Pod tym względem jest to jeden z najgorszych dodatków do D&D, jakie miałem w rękach. Warto się zastanowić, w jakim stopniu niestaranność zapisu może zniechęcić do zakupu podręcznika, niezależnie od dobrej jakości jego treści?
Pozostaje pytanie, dla kogo jest ten dodatek. Gracze i MP szukający dokładnego opisów wszystkich popularnych ras i ich podgatunków, których mogliby użyć do stworzenia ciekawego poszukiwacza przygód lub Bohatera Niezależnego, z pewnością będą zadowoleni, podobnie jak osoby szukające informacji na temat ras znanych wielbicielom świata, a dotychczas pory nie opisywanych na potrzeby D&D wer. 3.5 (takich jak np. avariele). Ci, którzy szukają ras unikalnych, wyjątkowych, czasem nawet dziwacznych, mogą się nieco zawieść, ponieważ takich jest w podręczniku zaledwie kilka. Sam nie lubię zbyt wielu "dziwaków" i "słoniowężopsów" na każdym kroku, więc skłaniam się ku pierwszej grupie odbiorców i dlatego wystawiam podręcznikowi szkolną czwórkę z plusem. Byłoby lepiej, gdyby nie przygotowanie polskiej wersji.
