Trojka - Stepan Chapman

W Uczcie Wyobraźni wydawnictwa MAG już nieraz mieliśmy okazję odwiedzać bardzo dziwne i niespotykane miejsca. Było Viriconium, plastyczne miasto jak z sennych majaków, które nie poddawało się jakimkolwiek próbom definicji. Była wiktoriańska Anglia, skąpana w blasku magicznego eteru. Było nadrzeczne Ashamoil, gdzie cyniczny bohater mierzył się ze swoimi słabościami. I wreszcie Welin, wieloświat, który spośród wymienionych uniwersów został chyba najbardziej nietypowo przedstawiony. Trojka Stepana Chapmana wpisuje się w ten trend, chociaż robi to na zupełnie inny sposób.

Pierwszym, co zwraca uwagę, jest umowność i niestałość wszystkiego, co otacza bohaterów. Miejsce rozpoczęcia akcji to bezkresna pustynia, którą przemierza trójka wędrowców. Bez celu, bez przyczyny i bez końca – stanowi ono dobrą zapowiedź tego, co nadejdzie. Nierealność, oniryczność, fantasmagoria – te słowa najkrócej podsumowują opisywaną historię. Bohaterowie także podlegają tym zasadom – trzy istoty: stara kobieta, cyfrowa świadomość zapisana w obwodach samochodu i brontozaur – ogarnięci szaleństwem nieśmiertelni, którzy mają dość swojej podróży i jej niewygód. Szybko jednak przekonujemy się, że nic nie jest pewne w ich otoczeniu – cyklicznie pojawiające się burze dokonują zamiany ciał (a tym samym również punktów widzenia) pomiędzy postaciami.

Trudno mówić tutaj o uporządkowanej chronologicznie intrydze sensu stricto. Książka bowiem swoją konstrukcją przypomina nieco Dekameron, bądź (odwołując się do świata fantastyki) Hyperion Dana Simmonsa. Zmieniający się bez przerwy narratorzy opowiadają nam rożne historie, osadzone w dziwnych i często niepokojących miejscach. Początkowo odnieść możemy wrażenie, że zabierają nas do czasów nam współczesnych, szybko jednak przekonujemy się, iż nie jest to do końca prawdą, a obserwowany XX wiek na pewno nie jest tym naszym. Każda z wizji odróżnia się od pozostałych – czy to sposobem snucia opowieści, czy to miejscem akcji. Każda z nich wnosi także garść informacji o tym, w jaki sposób bohaterowie znaleźli się w sytuacji, w jakiej są obecnie. Jednak i tutaj nie możemy do końca ufać przedstawianym świadectwom i wszystkiego traktować z taką samą powagą – retrospekcje potrafią być sprzeczne, podawać mylne i wykluczające się nawzajem fakty. To wszystko buduje specyficzną atmosferę pogłębiającego się obłędu. U mniej odpornego czytelnika może ona zaowocować solidnym bólem głowy przy lekturze i próbie jej zrozumienia.

Na osobne wyróżnienie zasługuje język i sposób odmalowywania przed nami niesamowitych obrazów. Proza Chapmana posiada niezwykłą siłę oddziaływania – połączenie onirycznego nastroju oraz budzących grozę i obrzydzenie (przykładem: zarobaczone domostwo) opisów daje piorunujący efekt, pod warunkiem oczywiście, że osoba czytająca będzie w stanie znieść całkowitą niestałość świata przedstawionego. Po przejrzeniu notek wydawniczych i zapowiedzi można odnieść wrażenie, że Trojka jest po prostu surrealistyczną powieścią fantastyczną. Kiedy jednak zagłębimy się pomiędzy jej stronice, odbędziemy podroż z narratorami (bo nie można mieć pewności, że są oni tożsami z głównymi postaciami) po przerażających retrospekcjach, szybko doświadczymy ciężkiej i mrocznej atmosfery panującej w utworze.

Trojka jest książką niestandardową również z innego powodu. Po jej przeczytaniu każdy może inaczej zrozumieć to, z czym się zapoznał, Chapman daje bowiem olbrzymie pole do interpretacji. Z tego też powodu nie ma większego sensu streszczanie tutaj przebiegu akcji – relacje narratorów, choć spójne wewnętrznie, sieją chaos, zmuszają do wyrobienia sobie poglądu na całokształt i wcale nie muszą prowadzić do jednakowych konkluzji u kilku odbiorców.

Z wyżej wymienionych względów niełatwo jest oceniać Trojkę, bo według jakich kryteriów tu oceniać, skoro u różnych osób może ona wzbudzać skrajnie odmienne emocje? Jedni będą zachwyceni nietypowym pomysłem i jeszcze bardziej niezwykłą jego realizacją, inni nie będą w stanie się przebić przez efekty zastosowanych przez autora eksperymentów narracyjno-konstrukcyjnych. Jak tu znaleźć obiektywny wyznacznik, do czego porównać? Jedno, co można stwierdzić na pewno (a w świecie Trojki z pewnością mamy do czynienia wyjątkowo rzadko), to to, że nie jest to lektura dla każdego. Jeśli czujesz, drogi Czytelniku, że chcesz zagłębić się w świat szaleństwa i się tego nie boisz, jeśli jesteś pewien, że chcesz doświadczyć koszmarnych snów z przeszłości trojga wędrowców, jeśli jesteś świadom, że kiedy spoglądasz w otchłań, ona również patrzy w Ciebie – powinieneś przeczytać Trojkę.
Zaloguj się, aby wyłączyć tę reklamę