Praga Gada #3: O międzywojniu

W skład recenzowanego tomu wchodzi dziewięć historii inspirowanych wywiadami, jakie przeprowadzone zostały z wiekowymi już mieszkańcami prawobrzeżnej Warszawy. Ogrom pracy kronikarskiej wykonany został przez Fundację Animacja, zaś zarejestrowane historie na komiksowe nowele przełożyli Przemysław Olszewski, Mieczysław Gajda, Nikola Kucharska oraz Janusz Dziano.

Mimo że komiks opowiada o przedwojennej Pradze, to jednak warto zaznaczyć, że mowa jest o ostatnich latach pokoju, zaś widmo nieuchronnej wojny wisi nad większością tekstów – w kilku opowiadaniach hitlerowski najazd stał się nawet faktem – wywierając na nie przeogromny wpływ. Jest to oczywiście zrozumiałe, łatwo sobie bowiem policzyć, że bohaterowie-seniorzy urodzili się w najlepszym przypadku na początku lat trzydziestych ubiegłego wieku, zaś druga wojna światowa odcisnęła na ich młodości piętno, jakiego nikt ze współczesnych nie może sobie wyobrazić.

Lekturę komiksowych opowieści poprzedza zwyczajowa już przedmowa, jak zwykle autorstwa Przemysława Olszewskiego. Tym razem jej tematem jest nie praska gwara, ale mieszkańcy dzielnicy, ich zwyczaje, czas wolny, dziecięce zabawy i to co stanowiło o istocie bycia prażaninem: wzajemne relacje, które kształtowały społeczność prawobrzeżnej Warszawy. Lektura tekstu jest ważna z dwóch powodów, raz że lepiej pozwala zrozumieć opowieści będące częścią albumu, a dwa, to po prostu fascynujący artykuł, sam w sobie będący ogromną wartością.

Przejdźmy do samych opowieści. Wspomniałem, że ich wydźwięk jest dalece bardziej poważny, smutny, melancholijny niż we wcześniejszych albumach. Najlepszym tego przykładem jest otwierający utwór "Komniniarczyk". Sam w sobie jest to wielopłaszczyznowy majstersztyk. Ledwie na kilku stronach zmieszczono wspomnienia z dziecięcych zabaw oraz zawarto chęć naturalnego rewanżu na hitlerowskim okupancie. Najważniejsze jest jednak trzecie dno utworu: dramat podzielonej społeczności. Oto trzech przyjaciół: Polak, Żyd i Niemiec, wbrew sobie zostaje nie tylko rozdzielonych, ale wręcz podzielonych za sprawą dorosłych. Z dnia na dzień wspólnie spędzane chwile stają się przeszłością. Smutek, jaki wyziera się z kadrów, wprowadza czytelnika stan stuporu i skłania do chwili refleksji.

Podobny wpływ wywiera kolejny utwór, "Miś", w którym dziecięce zabawy brutalnie przerwane zostają przez zestrzelony samolot wojskowy. Bardzo ciekawym spojrzeniem na kwestię powstań narodowych oraz przemian pokoleniowych jest "Trzeci stopień oddalenia". Na ledwie kilku stronach przemawiają weterani insurekcji kościuszkowskiej, powstania styczniowego i w końcu zrywu warszawiaków z roku 1944. To też wyraz uznania na pokoleń, które chwyciły za broń w walce z okupantem.

W zbiorze znalazło się miejsce jeszcze jeden melancholijny utwór: "Kredki", poświęcony niezmiernie ważnemu wydarzeniu w życiu nie tylko mieszkańców dzielnicy, ale i całej II Rzeczpospolitej. Mowa tutaj o śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego, chociaż Olszewski przemycił dodatkowy smaczek.

Z powyższego można by wysnuć wniosek, że do rąk czytelnika trafił album poważny, wręcz smutny. Szczęśliwie znalazło się również miejsce na utwory zdecydowanie lżejsze w treści, a przede wszystkim zabawne na miarę albumów zainspirowanych twórczością Wiecha. Tutaj wyróżnić należy trzy historie: "Anioł ze zdjęcia", przepyszną nowelę o zakochanym wojaku; "Ciuchcię Wiecha", opowiadająca o perypetiach żydowskiego handlarza gęsiami; oraz "Farmazionarza", opowiadającego o pewnym praskim cwaniaku sprzedającym naiwniakom publiczną własność.

Od strony artystycznej Praga Gada o międzywojniu stanowi przegląd artystycznych stylów. Podobnie jak z treścią: jest od Sasa do Lasa. Z jednej strony odbiorca może podziwiać niesamowite popisy Alberto  Pagliaro, Mirosława Urbaniaka czy Daniela Bauma, z drugiej strony zaś efekt prac Andrzeja Łaskiego skazany jest na zapomnienie. Średnia graficzna jest jednak wysoka i zaspokoi gusta nawet najbardziej wybrednych estetów.

Żadnych zarzutów nie można postawić wydaniu, no może z jednym drobny wyjątkiem. Twarda oprawa, świetnej jakości papier kredowy i kapitalny projekt graficzny nadają wagi wydaniu. Tą jedną łyżką dziegciu jest informacja poprzedzająca każdy z tekstów. Część danych wydrukowana została czerwoną czcionką na niebiesko-granatowym tle. Cóż, efekt nie należy do najlepszych, bo całość zlewa się w pulpę.

Kto powinien przeczytać recenzowaną odsłonę serii Praga Gada? Najbardziej lapidarna odpowiedź brzmi: każdy. Miłośników serii przekonywać nie trzeba, dla nich bowiem to kolejny etap odkrywania przedwojennej Pragi. Dla innych to dobra okazja, aby dopiero poznać cykl, ewentualnie aby podpatrzyć jak może wyglądać sztuka adaptacji relacji mówionej na papier, jak przekuć wspomnienia na komiksowy scenariusz, jak napisać komiks, aby oddać ducha odległej już epoki.