Autor: Staszek 'Scobin' Krawczyk
Dział prozy polskiej rozpoczyna Świadectwo (live) Ćwieka: trzystronicowy tekst, w którym muzyk stylizujący się na satanistę (wyraźnie wzorowany na Adamie "Nergalu" Darskim) podczas koncertu niechcący sprowadza piekło na ziemię, i to wcale nie w metaforycznym sensie. Zarówno fabuła opowiadania, jak i absurdalnie knajacka narracja (prowadzona przez kolegę "Adasia" z zespołu) dobitnie wskazują na bezpardonową satyrę. Jak jednak sugeruje notka redakcyjna, opisująca sposób postrzegania utworu przez samego autora, coś kryje się tu pod powierzchnią. Szczególnie dla odczytania finału istotne jest stwierdzenie, że Ćwiek "drwi […] z ludzkiej małostkowości, którą chce się, niejako przy okazji, obarczyć Boga". W ostatecznym rachunku tekst otwiera sporo przestrzeni dla interpretacji i oceniam go pozytywnie, choć pierwsze wrażenie graniczyło z niesmakiem.
Po niejednoznacznym Świadectwie… przychodzi dla odmiany tekst dość klarowny, ale za to osadzony w zupełnie inaczej zbudowanej rzeczywistości. Tam u podłoża świata przedstawionego leżała metafizyka chrześcijańska, tutaj – odległa od naszej kultury ontologia buddyjska. Strzelec Bartosza Działoszyńskiego to historia snajpera, który zmierza ku perfekcyjnej koncentracji ("Nie chcę jego śmierci. Chcę doskonałego trafienia"), podobnie jak bohater przywoływanej na początku przypowieści z Mahabharaty. Nie jest to wszakże suchy wykład, ale zręcznie przedstawiona opowieść. Utwór najpierw przybiera formę skrótowej relacji przetykanej rozważaniami filozoficznymi (krótkie zdania, przejrzysty język, czas przeszły, skupienie na zwięzłym przedstawianiu zdarzeń oraz ich intelektualnej interpretacji), a potem przechodzi w opis sceniczny: narracja zaczyna być prowadzona w czasie teraźniejszym (z przerwą na retrospekcję), pojawiają się kolory, zauważamy szczegóły z otoczenia. Dwudzielna budowa tekstu świetnie podkreśla to, że bohater właśnie teraz staje przed kluczowym wyzwaniem swego życia, że obecny moment jest najważniejszy, a wcześniejsze wydarzenia są istotne w takiej mierze, w jakiej do niego doprowadziły. "Ta historia nie ma początku ani końca, ale ma to, co najważniejsze: punkt centralny". Warto przeczytać.
Dalej mamy Ogień i lód, poprzedzony informacją "Odkrycie ze strony www.fantastyka.pl". Ewelina Kozik (utwór jest jej debiutem literackim) napisała przygnębiające opowiadanie o pomiatanej przez mężczyzn kobiecie, która w końcu się buntuje i staje przed szansą ucieczki. Rzecz dzieje się w przydrożnej karczmie, w jakiej goszczą nie tylko zwykli ludzie, ale też przeklęci kronowie: "Mężczyźni z twarzami pokrytymi szronem. Z oblodzonymi brwiami, sinymi ustami i oczyma zimnymi niczym otwory w kapturze kata". Zgodnie z tradycyjnym standardem fantasy wszystko ma miejsce w quasi-średniowiecznym świecie, ale tekst porusza niezbyt typowe dla tej konwencji problemy: bicie i niewolenie kobiet, stręczycielstwo. Jeszcze większą niespodzianką dla czytelnika może być zakończenie, wprowadzające nowe pytania o naturę kronów. Chociaż jednak nie ma tu jasnych odpowiedzi, trudno mi się oprzeć wrażeniu, że ludzie lodu (i ognia) to metafora mężczyzn, którzy nienawidzą kobiet. Tak czy inaczej, tekstowi Kozik – ze względu na oszczędne wyjaśnianie natury świata, znaczną rolę wątków obyczajowych oraz opisy nasycone raz smutkiem, raz grozą – bliżej do horroru niż fantasy, ale można też uznać go za próbę odświeżenia tego ostatniego gatunku. I jest to próba udana.
Ostatnie z polskich opowiadań i najdłuższy tekst numeru to Romantyczność Zbigniewa Wojnarowskiego. Ten bogaty utwór daje się odczytać na paru płaszczyznach. Pierwsza z nich to wydarzenia opowiedziane z perspektywy rosyjskiego rotmistrza Gorycyna, który krąży ze swym oddziałem po terenach objętych powstaniem styczniowym i odpiera ciche, lecz zabójcze ataki nieumarłych Polaków. Ot, trochę historia alternatywna, trochę horror. Druga płaszczyzna to pytania o naturę rzeczywistości, a ściślej: nienowe w dorobku Wojnarowskiego (wystarczy wspomnieć Każdy śni swoje z dodatku do Nowej Fantastyki z grudnia 2011 roku) podważanie granicy między jawą a snem. Wreszcie na trzecim poziomie uruchamiają się nawiązania do literackiej klasyki: Romantyczności, Reduty Ordona i trzeciej części Dziadów Adama Mickiewicza czy też Demona Michaiła Lermontowa. Warto też zwrócić uwagę na zróżnicowaną kompozycję (obejmującą między innymi wspomnienia, przemyślenia i sny Gorycyna, jego rozmowy z żołnierzami, sceny walki, a także krótki, lecz znaczący dialog rotmistrza z pewnym cadykiem) oraz na warstwę stylistyczną, dla której może najbardziej charakterystyczne są liczne potoczności i wtręty z rosyjskiego w żołnierskich wypowiedziach oraz cytaty ze znanych tekstów poetyckich (czasem podstępnie przekręcone) przewijające się w całym opowiadaniu. W utworze Wojnarowskiego nietrudno się rozsmakować.
Przejdźmy do działu literatury zagranicznej. W Zapisanym w węzłach Kena Liu przybysz z dalekiej Ameryki, Tom, składa nieoczekiwaną propozycję Soe-bo – jednemu z członków górskiego plemienia Nan, utrwalającego swoją wiedzę w niezwykłym piśmie węzełkowym. Utwór ten jest próbą przedstawienia nowego mechanizmu rozwoju nauki – angielski oryginał opublikowany został zaledwie pięć miesięcy po zamieszczonym w Nature artykule, który dostarczył pisarzowi inspiracji (redaktorzy Nowej Fantastyki podkreślają, że "to świetny przykład na to, jak szybko współczesna fantastyka potrafi reagować na nowe odkrycia naukowe"). Wszelako Zapisane w węzłach nie stanowi prostej gloryfikacji postępu, ale pokazuje też, jakie zagrożenie dla plemienia kryje się kontakcie z zachodnią cywilizacją. Co prawda pod względem stylistycznym tekst niczym się nie wyróżnia, lecz ciekawym rozwiązaniem narracyjnym jest przeplatanie punktów widzenia Soe-bo i Toma. Ogólnie – na plus.
Kwiat, Litość, Igła, Łańcuch Yoon Ha Lee opowiada o czterech nadzwyczajnych broniach, których moc ma zasadnicze znaczenie dla losów uniwersum… i nie jest to fantasy. Główna bohaterka, dawna zabójczyni oraz obecna posiadaczka Kwiatu, żyje w rzeczywistości, która byłaby dla nas odległą przyszłością. Dodatkowo otrzymujemy refleksję nad determinizmem i wielością wszechświatów. W sumie więc utwór równie krótki co Ćwiekowe Świadectwo… przynosi nad wyraz obfitą treść.
Największe wyzwanie lekturowe w numerze stanowi Pierścień Verthandiego Iana McDonalda, opisujący gigantyczną wojnę w kosmosie. Łatwo się zgubić w gąszczu wymyślonej przez pisarza terminologii oraz poznawanej od środka fabuły, a poczucie wyobcowania pogłębiają nazwy własne: "Wiecznie Wonny Zapach Boskości", "Księżyc Żniwiarzy", "Niebieska Równina Dnia Dzisiejszego" i tak dalej. Jednakże im bliżej końca, tym jaśniejsze stają się wydarzenia i motywacje bohaterów. Pytanie brzmi: czy oprócz zestawu technicznych i posthumanistycznych pomysłów oraz konfliktu o niewyobrażalnym rozmachu McDonald ma do zaoferowania dobrą opowieść, w której występują zmieniające się postacie, a nie proste nośniki fabuły bądź idei? Mam co do tego poważne wątpliwości, aczkolwiek czytelnikom wysoko ceniącym fantastycznonaukowy worldbuilding opowiadanie może przypaść do gustu bardziej niż mnie.
Nie spodobał mi się również tekst Lisy Morton, Iskry wzlatywały ku górze. To postapokaliptyczne opowiadanie z dużą liczbą zombie, przedstawione nam w formie wpisów z dziennika głównej bohaterki, jest w znacznym stopniu utworem o aborcji. Niestety, zabrakło w nim subtelności światopoglądowej – autorka wykreowała rzeczywistość, w jakiej i charakterystyka postaci, i fabuła, i nawet ontologia służą jednoznacznemu rozstrzygnięciu dylematu "czy embrion to człowiek". Nie napiszę, którą odpowiedź wybrała Morton, ponieważ moją niechęć budzi sam fakt potraktowania tego problemu tak, jak gdyby był on oczywisty. Cierpi na tym cały utwór, a szkoda, bo dołączenie nieumarłych do sporu o życie i śmierć mogło dać efekt naprawdę niebanalny.
Cóż zatem? Teksty McDonalda i (zwłaszcza) Morton mnie nie ujęły, ale pozostała szóstka stanowiła zajmującą lekturę. Dlatego mogę zarekomendować i ten numer Nowej Fantastyki, z jednym wszakże zastrzeżeniem: jest tutaj sporo utworów, które naruszają granice gatunkowe (Kozik, Wojnarowski) lub sięgają – w większym albo mniejszym stopniu – do wyraźnie innych niż euroamerykański obszarów kulturowych (znów Wojnarowski, Działoszyński, Liu, Lee, McDonald). Dla mnie była to zaleta, ale jeżeli wolelibyście przeczytać teksty osadzone w dobrze znanych konwencjach, to opowiadania z kwietniowej Nowej Fantastyki mogą nie spełnić tych oczekiwań.
