Kroki w nieznane. Almanach fantastyki 2007 - antologia

We wstępie do trzeciej z kolei edycji corocznego almanachu światowej fantastyki, jego redaktor i selekcjoner, Konrad Walewski, ogłasza nastanie Nowego Złotego Wieku tej literatury. Pisze o burzliwym jej rozwoju nie tylko w obszarach, na których tradycyjnie była obecna i wrosła już w tkankę głównego nurtu kultury, ale również na tych nowych, odległych od siebie geograficznie i cywilizacyjnie. Fantastyka kwitnie bowiem w Hiszpanii, Francji, Skandynawii, na Bałkanach, czy w Indiach. I tak postawionej tezy Walewski dowodzi za pomocą odpowiednio dobranych tekstów. Czyni to po pierwsze ze sporym powodzeniem, po drugie zaś – z pożytkiem dla całego tomu, który dzięki temu jest najbardziej "światowy" z dotychczas wydanych. Oprócz zestawu czołowych współczesnych autorów amerykańskich, mamy więc dwóch Kanadyjczyków (Doctorow, Lalumiere), różnego pochodzenia zresztą, a oprócz tego Rosjankę (Galina), Finkę (Sinisalo) i Hiszpana (Cotrina).

Tak jak dwie wcześniejsze edycje Kroków w nieznane, najnowsza antologia stanowi przegląd aktualnych zainteresowań twórców a także różnorodności form i podgatunków literatury fantastycznej. Na ile jest to przegląd reprezentatywny – trudno ocenić, ponieważ Kroki pozostają jedyną tego typu inicjatywą wydawniczą na rynku. W siedemnastu zamieszczonych tu opowiadaniach znajdziemy zarówno odbicie różnorodności i rosnącego skomplikowania naszego świata, jak i rozmaitego podejścia do człowieka i jego wewnętrznego kosmosu, którego eksploracją zajmuje się w swoich najciekawszych przejawach współczesna fantastyka. Klasyczne motywy science fiction w prezentowanych opowiadaniach i owszem, występują, ale nader sporadycznie. Należą do nich choćby: kontakt z obcymi istotami rozumnymi (Butler), podróż w czasie (Kelly), czy światowa katastrofa i postawy wobec niej (Doctorow, Lalumiere). Motywy te stają się jednak jedynie pretekstem do zagłębienia się w wewnętrzny kosmos ludzkiego umysłu i skupienia się na nieoczywistych relacjach człowieka z samym sobą, z innymi ludźmi, z otaczającym go światem.

Co charakterystyczne i ciekawe, motywem powracającym w części tekstów jest samo tworzenie lub konsumowanie literatury fantastycznej. Bohaterem steampunkowego Roku w Linearnym Mieście Di Filippo jest młodzieniec piszący fikcję kosmogoniczną, jak nazywana jest w tym świecie fantastyka naukowa. Dzięki osiągniętej elastyczności umysłu, może on wyobrazić sobie świat funkcjonujący na zasadach odmiennych niż ten, w którym przyszło mu żyć. Na przykład nasz świat. Z kolei młody bohater 1016 do jednego Kelly’ego jest zagorzałym czytelnikiem pisma "Galaxy", co pozwala mu ze zrozumieniem podejść do napotkanego podróżnika w czasie i przejąć się jego misją. Również bohater doskonałego Na skraju skali Witcovera jest wychowany na fantastycznych książkach, komiksach, grach. I ubolewa, że dziewczyny spotykane w młodości przez niego i jego kumpli "nie spełniały wysokich standardów estetycznych, wpojonych nam przez obrazy Franka Frazetty i Borisa Vallejo". To opowiadanie klimatem przypomina Rockowy Armagedon Martina – ze względu na dużą rolę, jaką odgrywają w nim muzyka, wykształcone w młodości pasje i nawiązane przyjaźnie. I podobnie jak tam, także tutaj zostaje wzorcowo rozegrana metafizyczno-kryminalna intryga.

Od fascynacji literaturą przechodzimy do zupełnie poważnego nadania słowom statusu pozwalającego im na ingerowanie w podstawy rzeczywistości. W Między wierszami Cotriny, literatura (począwszy od Małego Księcia) staje się drzwiami do nowego postrzegania świata, albo też – postrzegania nieskończenie wielu innych światów funkcjonujących "między wierszami" tego naszego. Nieco inne możliwości przypisuje słowom Ford w Wadze słów. Otóż poszczególne wyrazy w tekście – w zależności od ich ustawienia, kontekstu, a nawet kroju czcionki – uzyskują moc skutecznego przekonywania. Odkrycie to czym prędzej zostaje wykorzystane w reklamie, kampanii wyborczej i do... odzyskania ukochanej kobiety.

Słowa wykluwają się z myśli, a więc z interakcji z ludzkim umysłem. Metody wpływania na tenże umysł, na ludzkie wybory i zachowania, to kolejny temat pojawiający się w tekstach najnowszych Kroków. Społeczne i jednostkowe dylematy związane ze wzmożoną presją reklamy świetnie rozgrywa Lindsley (Just Do It!). Tu jednak nie słowa są zawodnym przecież środkiem perswazji, a preparaty chemiczne oddziałujące bezpośrednio na ośrodek "pożądania" w mózgu. Jeszcze bardziej przejmujący obraz ofiar agresji reklamy i mediów maluje Sinisalo (Baby Doll). W opisywanym przez nią świecie niedalekiej przyszłości już kilkuletnie dzieci wprzęgnięte zostają w maszynkę biznesu opartego na promowaniu wszystkiego poprzez seks. Kopiowanie przez nie zachowań ludzi dorosłych, przesiąkanie obecną na każdym kroku perwersyjną seksualnością czyni olbrzymie spustoszenie w ich duszach. Jeszcze bardziej od dzieci wydają się zagubieni w tym świecie dorośli – bezradni wobec tego, co drapieżna popkultura zrobiła z ich dzieci (rozpasane seksualnie marionetki) i z nich samych (cynicznie wykorzystujących je sutenerów).

Opowiadanie Sinisalo to jeden z najlepszych tekstów antologii. Do tej grupy należałoby zaliczyć także dwa kolejne, poddające analizie funkcjonowanie ludzkiego mózgu, umysłu i... duszy. Pierwszy z nich to Surowe umysły Swanwicka – o możliwości przeprowadzania w przyszłości "optymalizacji" mózgu, dzięki której emocje, nieracjonalne przekonania, niedoskonałości percepcji przestają wpływać na nasze postrzeganie świata. Ale czy likwidacja dyskomfortu niedoskonałości nie zabiera ludziom czegoś, co składa się na ich człowieczeństwo? Drugi tekst – Druga osoba, czas teraźniejszy Gregory’ego – opowiada natomiast o działaniu narkotyku o nazwie zen, który pozwala na odłączenie świadomości człowieka od reszty jego umysłu. Powoduje to ujawnienie się podświadomej osobowości, uzyskanie przez nią samoświadomości i całkowite przejęcie władzy ciałem. O społecznych interakcjach, w aspekcie szerszym niż osobisty czy rodzinny, traktują z kolei: wspomniana już, poruszająca Amnestia Butler (nawiązywanie trudnego porozumienia z obcymi) i Gdy sysadmini rządzili światem Doctorowa (koniec świata i budowa nowego – z punktu widzenia administratora systemów komputerowych). Klasą samą dla siebie pozostaje Benford, który w miniaturce Matematyczna teologia stosowana potrafił w przewrotny sposób dowodzić istnienia i działania Boga we wszechświecie.

Na dobrą sprawę większość z zamieszczonych w tegorocznych Krokach… opowiadań zasługuje na oddzielne omówienie. A to dlatego, że opiera się na jakimś oryginalnym, zaskakującym pomyśle, porusza problem istotny dla człowieka już dziś albo w niedalekiej przyszłości, wyróżnia się wizją wykreowanego świata, wzbudza emocje głębią przemyśleń lub przesłania. Jako że wszystko to, siłą rzeczy, podane jest w dawce treściwej i skondensowanej objętościowo, pozwala docenić wyobraźnię i kunszt literacki autorów, ich umiejętność identyfikowania i definiowania problemów oraz szeroki zakres ich wiedzy z różnych dziedzin, a więc to, co w największym stopniu decyduje o wysokiej jakości science fiction będącej w swych założeniach literaturą wizji, prognozy, ostrzegania, eksperymentu intelektualnego.

Cykliczna antologia wydawnictwa Solaris wypełnia – miejmy nadzieję, że już na stałe – lukę w naszej znajomości światowej fantastyki. Wskazuje kierunki jej rozwoju i zainteresowań. Prezentuje nowe nazwiska, których warto pilnie wypatrywać na łamach pism, czy na księgarskich półkach. I po których należy się spodziewać kolejnych intelektualnych wyzwań.
Zaloguj się, aby wyłączyć tę reklamę