Dlaczego w Walencji nie lubią Batmana?

Nieco ponad 1000 słów o nietoperzach, hiszpańskim dziedzictwie kulturowym i hamerykańskich januszach biznesu.

Symbolika

Skojarzenia związane z nietoperzem mają dość złowrogi charakter. Ten latający ssak jest wiązany z ucieczką od światła i naturalnego porządku (nocne życie i sen głową w dół), nocą, ciemnością, snem, ślepotę ("ślepy jak nietoperz"; te zwierzęta postrzegają świat za pomocą echolokacji, dzięki uszom przystosowanym do odbierania ultradźwięków), śmiercią, melancholią i czarną magię.

W starożytnej Babilonii nietoperze uważano za wcielenie złych duchów i widm zmarłych, z kolei w Grecji i Rzymie − za demoniczne istoty, mające kontakt z światem umarłych. W średniowiecznej Europie były uznawane za ucieleśnienie czarów, śmierci i nieszczęścia. Mówiono, że to nocne ptaki Szatana. Sądzono, że złe duchy i demony obcujące nocą z kobietami przybierają formę nietoperza i posądzano je o to, że wysysają krew z niemowląt. Właśnie z tego powodu legendarne potwory, gryfy, smoki, diabły, przedstawiano z pyskiem, pazurami, błoniastymi skrzydłami nietoperzy. W fińskich wierzeniach istnieje przekonanie, że ludzka dusza podczas snu przybiera postać nietoperza, a rankiem powraca do ciała i dlatego za dnia nie można ich zobaczyć. Z kolei w czeskim folklorze prawe oko nietoperza może uczynić człowieka niewidzialnym.

Niemniej w Chinach i Japonii nietoperz według tradycji przynosi błogosławieństwo niebios, długowieczność i szczęście, jest symbolem nieśmiertelności (bo zamieszkuje jaskinie połączone ze światem zmarłych) i żyje do tysiąca lat. Z drugiej strony pandemia mogła nieco zrewidować te poglądy.

Heraldyka

W heraldyce oznacza zachowanie zimnej krew w obliczu zagrożenia, a także przebiegłość. Jego symbolika nawiązuje do uskrzydlonego smoka (kat. víbria lub vibra; odniesienie do ang. wyvern, pol. wiwern). Nietoperze występują głównie w herbach miast należących do Korony Aragonii (m. in. Walencja, Katalonia i Baleary) i zazwyczaj znajduje się klejnocie herbu. Tego latającego ssaka w swoich herbach mają: Walencja, Palma de Mallorca, Fraga, Teruel ale także mniejsze miejscowości takie jak: Atzeneta d'Albaida, Emperador, Catarroja i Novallas. "Gacek" występuje także w herbach miast poza obszarem Korony Aragonii: m.in. Albacete, Munera (Hiszpania), Montchauvet (Francja), Fiefbergen (Niemcy), Pácora, Santa Fe de Antioquia (Kolumbia), czy też... Piątnica (Polska). Nietoperz znajdował się również w herbie Barcelony w XVIII i XIX w.

Legenda

Według hiszpańskich podań nietoperz miał przynieść szczęście królowi Aragonii, Jakubowi I (hiszp. Jaime) zwanemu Zdobywcą, który w XIII w. odnosił sukcesy w kampaniach wojskowych, podbijając Baleary i wypędzając Maurów (Saracenów) z Walencji.

Według legendy gdy król przygotowywał się do decydującej bitwy, nietoperz wylądował na jego hełmie. W dawnych czasach ludzie przypisywali każdemu niezwykłemu wydarzeniu szczególne znaczenie, traktowali je jako znak. Wtedy uznano, że "skrzydlata mysz" była zwiastunem zwycięstwa, ale również ostrzeniem dla króla przed grożącym mu niebezpieczeństwem. Obie wróżby spełniły się: Jakub odniósł zwycięstwo, a podczas bitwy ledwo uniknął śmierci: nietoperz przyjął "na klatę" strzałę przeznaczoną dla niego.

Inna wersja mówi o tym, że przed decydującym starciem król i jego armia rozbili obóz, a nocą żołnierzy obudziły dziwne dźwięki, które było słychać z królewskiego. Okazało się, że do jego wnętrza wleciał nietoperz, który desperacko próbował się uwolnić i szukając wyjścia, obijał się o różne przedmioty. Część z nich pospadała na ziemię i wywołując hałas, który i zbudził żołnierzy. namiotu. W innej wariacji tego podania jest mowa o tym, że Hiszpanie nocowali w jaskini i łopot skrzydeł nietoperzy obudził Hiszpanów). Nie byłoby w tym żadnej sensacji gdyby nie to, że właśnie tej nocy Maurowie zakradli się do obozowiska, aby zabić śpiących wrogów, lecz nietoperz pokrzyżował ich plany. Żołnierzom udało się w porę wykryć zagrożenie i wybić szpiegów. Właśnie dlatego nietoperz został symbolem Walencji i znalazł się w jej herbie. Mieszkańcy są przekonani, że to zwierzę przynosi szczęście.

Valencia CF a Batman

Valencia to 6-krotny mistrz Hiszpanii, 8-krotny zdobywca Pucharu Króla (Hiszpanii), który ma swojej kolekcji sporo trofeów wywalczonych w rozgrywkach kontynentalnych (Puchar Miast Targowych, Puchar UEFA, Puchar Zdobywców Pucharów, Superpuchar Europy oraz niezbyt prestiżowy Puchar Intertoto), a także mający za sobą dwa przegrane (z rzędu) finały Ligi Mistrzów. Klub został założony 18 marca 1919 r. Nietoperz oficjalnie jest w herbie VCF od 1922 r. To wystarczająco długo, aby zespół z Estadio Mestalla zyskał przydomek Los Murciélagos (hiszp. Nietoperze).

DC Comics zostało powołane do życia jesienią 1934 r. Z kolei człowiek-nietoperz stojący na straży prawa i sprawiedliwości Gotham City zaliczył swój debiut na łamach czasopisma komiksowego Detective Comics #27 w maju 1939 r. Co istotne, znak rozpoznawczy zamaskowanego Bruce'a Wayne'a zmieniał się wielokrotnie na przestrzeni czasu:

Konflikt

Przepychanki prawne pomiędzy Valencią i DC Comics sięgają 2012 r. Według doniesień prasowych, które pojawiły się pod koniec listopada 2014 r., amerykański potentat komiksowy zaczął mieć obiekcję do tego, że hiszpański klub wykorzystuje w dystrybuowanych przez siebie gadżetach logo przypominające znak rozpoznawczy Batmana (jednak wtedy nie zostały podjęte żadne daleko idące kroki prawne). Z wydanego wówczas oficjalnego oświadczenia hiszpańskiego klubu wynika, że w 2012 r. Valencia zgłosiła wniosek do Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (OAMI), do rejestru znaków towarowych nowy wzór nietoperza, który miał zastać wykorzystany na potrzeby nowej klubowej kolekcji odzieżowej. W trakcie rejestracji DC Comics zgłosiła swoje obiekcje, ale nie został wniesiony żaden pozew, ani żadna skarga przeciw VCF. Dla świętego spokoju Hiszpanie nie wykorzystali nowego wzoru nietoperza. Valencia podkreśliła, że od 1922 r. nietoperz widnieje w klubowym herbie, który jest zarejestrowanym ogólnoświatowym znakiem towarowym i jego wykorzystanie nie było przedmiotem żadnego sporu prawego. Niemniej rzecznik prasowy "Nietoperzy" był bardziej dosadny:

- Nie zamierzamy przestać używać znaku nietoperza, bo DC Comics tak mówi. Nie ma na świecie firmy, która ma wyłączność na nietoperze. Gdy Valencia grała z nietoperzem na piersi, w USA ganiano za bizonami – powiedział dziennikowi "El Confidental".

Sprawa przycichła na parę lat, aż do czasu rozpoczęcia przygotowań do setnej rocznicy powstania VCF, gdy przedstawiano projekt jubileuszowego złotego nietoperza. W pod koniec 2018 r. pojawiły się pogłoski o tym, że DC Comics szykuje pozew, a szambo na dobre wybiło na wiosnę 2019 r. Prawna batalia trwała kolejne 22 miesiące. Najwidoczniej DC Comics potrzebowało aż tyle czasu, aby zrozumieć że prawdziwa Walencja to nie wyimaginowane Gotham i roszczenia wydawnictwa są absurdalne. Na początku czerwca tego roku strony zakopały topór wojenny. Valencia będzie mogła wreszcie korzystać z logo nietoperza zaprojektowanego na setną rocznicę. Jednak jest pewne ograniczenie: nie może używać go w odniesieniu do fikcyjnych postaci, aby przypadkiem nie doszło do pomylenia klubowych akcesoriów z rzeczami związanymi z Batmanem lub inną z postaci z uniwersum DC Comics.

Z drugiej strony jestem ciekaw jak Amerykanie bronili swoich racji, gdyby to oni zostali pozwani o plagiatowanie herbu VCF i bezprawne czerpanie zysków z tego procederu. Może DC Comics musiałoby wypłacić hiszpańskiemu klubowi horrendalne odszkodowanie za nielegalne korzystanie z nietoperza?