Robot - Adam Wiśniewski-Snerg

Myśląc o polskiej fantastyce z okresu 1945-1980, większość fanów tego gatunku pamięta jedynie o Stanisławie Lemie i Adamie Wiśniewskim-Snergu. Pierwsze nazwisko łatwo połączyć z licznymi, znanymi każdemu tytułami. Twórczość Snerga jest natomiast obecnie mniej popularna i, pomimo wznowień, powoli odchodzi w zapomnienie.

Pierwszą i zarazem najbardziej znaną książką Adama Wiśniewskiego był Robot. Zaprezentowany w nim świat jest niesamowity (chociażby, dlatego że powstał w latach sześćdziesiątych, kiedy nie istniało jeszcze wiele z obecnie już klasycznych dzieł S-F) pod względem psychiki pojedynczych bohaterów i zachowań całego społeczeństwa.

Fabuła zachwyca oryginalnością już od samego początku – główny bohater budzi się w ciemnym pokoju, zostaje przeniesiony zeń na taśmę fabryczną i dowiaduje się o swojej kompletnej bezwolności. Choć posiada ludzkie ciało, odruchy i pragnienia, choć ludzki jest jego lęk i ciekawość, to poczucie wolności jego wyborów będzie zawsze sfabrykowane. Tajemniczy głos informuje bohatera (który nie ma nawet imienia), że nie dane mu będzie pojąć tak naprawdę niczego - jego egzystencja służy tylko do wypełnienia misji, której celu też nie pozna. Jak widać, już na samym początku Snerg zasiewa mętlik w głowie czytelnika. Mętlik którego nie powstydziłby się nawet Jacek Dukaj. I podobnie jak u Dukaja, czytelnik nie zostanie wyprowadzony z intelektualnego chaosu aż do samego końca książki.

Dzięki nietypowemu językowi lektura Robota wywołuje silne emocje u czytelnika. Poczucie niepokoju i zagubienia wprost promieniuje z kart książki. Uczucie to potęguje dodatkowo fakt, że nie poznajemy bliżej żadnego z bohaterów powieści. Właściwie każda wykreowana przez Snerga postać jest robotem, bezduszną maszyna zdolną do rozważań nad dobrem i złem, miłością i nienawiścią, ale niezdolną do odczuwania ich. Najbardziej ludzki staje się w końcu główny bohater, lecz dzieje się tak jedynie z powodu pierwszoosobowej narracji, a nie działań, które mogłyby udowodnić jego człowieczeństwo.

Kolejnym elementem budującym niepokój występujący w powieści jest jej niestabilna kompozycja. Czas i przestrzeń są względne i stają się kolejnym narzędziem służącym autorowi do kreacji świata. Dynamika akcji zmienia się w chaotyczny sposób, a przestrzeń jest w wielu momentach trudna do wyraźnego określenia. Niestety, przez ów zabieg ciąg przyczynowo-skutkowy w niektórych rozdziałach powieści jest wyraźnie zaburzony. Wydaje mi się, że kunszt literacki Adama Wiśniewskiego nie był na tyle rozwinięty by podźwignąć zawiłą formę powieści.

Kolejną, wielką wartością Robota są dywagacje filozoficzne. Snerg zastanawia się co czyni człowieka człowiekiem, gdzie leży granica miedzy nim a maszyną, jaki jest cel i źródło moralności. Mamy okazję przyjrzeć się problemom, które były już wielokrotnie przedmiotem badań filozofów i które Adam Wiśniewski-Snerg rozwiązał na swój własny, wybitnie nietypowy sposób.

Robot jest ponadto medium, w którym po raz pierwszy została opublikowana sławna Teoria Nadistot Snerga. Jacek Dukaj określił ją jako jedną z "najpiękniejszych konstrukcji metafizycznych". Koncepcja ta zakłada istnienie wielu generacji istot żywych. Pierwszą są rośliny, drugą zwierzęta, trzecią (ludzkie) umysły. Każda z generacji żywi się poprzednimi, a niższe generacje nie mają zdolności zauważenia i zrozumienia wyższych. Snerg rozważa możliwość istnienia generacji czwartej, która hoduje nas, tak jak my hodujemy zboża. Dokładny opis całej Teorii Nadistot znajduje się pod adresem http://www.snerg.vi.pl/, w dziale "teorie", jednakże polecam na początku zaznajomić się z samą książką.

Robot nie jest pozycją obowiązkową dla każdego fana polskiej fantastyki. Osoby nie szukające kontaktu z intelektualnymi wyzwaniami lub czujące wstręt do długich analiz problemów etycznych czy stricte fizycznych, nie powinny sięgać po twórczość Snerga. Jest to perła twardego S-F, powieść nasycona pasją i wiarą autora (idee Nadistot Snerg prezentował w środowiskach naukowych, mówił o niej w telewizji, propagował na łamach prasy). Zapoznać się z Robotem powinni przede wszystkim pasjonaci literatury Lema (niezwykły świat jako matryca dla rozważań o naszym własnym), Dukaja (wielowymiarowa, niestabilna akcja z podłożem do analizy istoty ludzkiej) czy Zajdla (jako ciekawostka – pierwowzorem Sneera z Limes Interior był sam Snerg). Zaloguj się, aby wyłączyć tę reklamę