Prooemium Astronomiconu (94-115)

Poprzedni fragment: 64-93

Wcześniej rzeczom kresu ni końca nie ustanowił
rozum niż niebo osiągnął oraz głęboką zrozumiał
rzeczy naturę i dostrzegł wszystko cokolwiek istnieje.

Czemu z hukiem tak głośnym grzmią wprawione w ruch chmury,
śnieg zaś zimowy od gradu letniego jest bardziej łagodny,
lądy stają w płomieniach i drży masywny glob ziemski,
czemu deszcz pada, i jaka przyczyna wiatrem porusza
poznał oraz uwolnił od cudów natury umysły,
wyrwał Jupiterowi piorun i zdolność do grzmienia -
wiatrom przypisał grzmot, zygzaki błyskawic zaś chmurom.

Po tym gdy każde z tych zjawisk do własnych przyczyn sprowadził,
bezkres nieba sąsiedni na świata wyżynach poznawać
oraz całe niebiosa umysłem ogarnąć spróbował,
nadto dla gwiazdozbiorów kształty i nazwy ustalił,
jak wpływają na losy w ścisłym porządku opisał,
wszystkie też ruchy, że zgodne są z wolą i formą nieba,
gdy przeznaczenie gwiazdy zmieniają różnym układem.

Taki mnie czeka temat wcześniej żadną nie wsławion
pieśnią. Niechaj Fortuna sprzyja wielkiemu trudowi,
niechaj też długie życie łagodna starość uwieńczy,
abym udźwignąć zdołał tak wielkie brzemię tematu -
wielkie na równi z małymi z podobnym staraniem przytoczyć.

Czemu (...) chmury - zarys poglądów Epikura na ten temat przekazuje Diogenes Laertios przytaczając poświęcony zjawiskom meteorologicznym list filozofa do Pitoklesa: "Grzmoty mogą powstawać czy to wskutek pędu wiatru w krętych wgłębieniach chmur – podobne zjawisko występuje i w naszych naczyniach, czy to wskutek głuchego łoskotu, jaki wydaje ogień przemieniając się w substancję powietrzną, czy to wskutek gwałtownego rozrywania się i rozdzielania chmur, czy wreszcie w wyniku tarcia i gwałtownego łamania się chmur, gdy już stwardniały na lód."

Śnieg (...) łagodny - w oryginale przepiękny hyperbaton, którego tym razem nie próbowałem oddać w tłumaczeniu, ponieważ zawiera się w obrębie jednego wiersza. Dosłowne tłumaczenie brzmi: "zimowy od letniego śnieg gradu jest łagodniejszy". Można by spróbować oddać tę figurę następująco: "śnieg od gradu zimowy letniego (...)".

Lądy (...) w płomieniach - Chodzi chyba o wybuchy wulkanów, które były uważane za zjawisko wywołane przyczynami nadnaturalnymi, więc tym bardziej znaczące jest sprowadzenie ich przyczyn do czynników fizycznych.

I drży (...) ziemski - dwie przykładowe przyczyny trzęsień ziemi opisuje Epikur w liście do Pitakosa. Za jedną z nich uważa ruchy prądów powietrznych w głębinach ziemi. Druga to efekt rozprzestrzeniania się ruchu, który powstaje na skutek zapadania się ogromnych warstw ziemi i ich zderzeniu z twardszymi warstwami.

Czemu (...) pada - tłumaczy to m.in. dosyć obszernie Lukrecjusz (ks. VI "De rerum natura", wersy 495-523), opierając się na wykładzie Epikura. Elementy domysłów filozofa znane nam są z listu do Pitoklesa przekazanego przez Diogenesa Laertiosa: "Mogą się przemieniać [chmury] w wodę pod wpływem wzajemnego nacisku albo wskutek dokonujących się w nich przeobrażeń, czy wreszcie w wyniku prądów strumieni powietrza, przemieszczającego się z odpowiednich miejsc. Ulewa staje się gwałtowna wówczas, gdy powoduje ją pewne nagromadzenie chmur zdolnych do takiego wyładowania".

I jaka (...) porusza - "Wiatry powstają od czasu do czasu wskutek powolnych i stopniowych zmian zachodzących w atmosferze, a także wskutek nagromadzenia wielkiej ilości wody. Mogą również powstać wskutek tego, że drobne cząstki powietrza przenikają do licznych wgłębień ziemi i rozprzestrzeniają się w różnych kierunkach." – mętnie tłumaczy Epikur.

Staraniem przytoczyć - oryginalnie prooemium kończy przepiękna aliteracja percurrere cura, której nawet nie próbowałem naśladować w tłumaczeniu.

I to by było na tyle. Szacunek dla tych, co przebrnęli przez wszystkie części.