Długa wojna

Od wyprawy Joshui i Lobsanga minęło dziesięć lat. Kolejne światy zostają zasiedlone, powstają nowe, coraz bardziej odległe kolonie. Po zniszczeniu Madison na Ziemi Podstawowej Joshua usunął się w cień, założył rodzinę i osiadł na jednym z wykrocznych światów. Jednak Sally Linsay od czasu do czasu burzy jego spokój i zmusza go do interweniowania w losy Długiej Ziemi. Przypomina mu, iż skoro jest wyjątkowy, powinien być też użyteczny. Konieczność reakcji pojawia się właśnie teraz, bowiem pokojowo nastawione i niezwykle użyteczne dla ludzkiej cywilizacji trolle stają się ofiarami ludzkiej małoduszności i braku wyobraźni. Konsekwencje takiego postępowania są trudne do przewidzenia. Na domiar złego w odległych światach zaczyna płonąć zarzewie buntu i coraz częściej słychać głosy twierdzące, iż rząd Podstawowej oraz konieczność płacenia podatków i przestrzegania odległych praw nie mają racji bytu w kolejnych cieniach Ameryki. Ryzyko kolejnej rewolucji staje się z każdym dniem realniejsze.

Długa Ziemia prezentowała głównie koncepcję wykrocznych światów, a także pierwsze gwałtowne efekty otwarcia przed ludzkością nieograniczonej ilości nowych terenów do kolonizacji. Opisywała też niezwykłe dziwy kolejnych Ziemi, wręcz zachłystując się możliwościami, jakie w sobie kryją. Długa wojna jest już bardziej pesymistyczna, skupiając się nie tylko na potencjale kolonizacji, ale również na bardzo realnych i prawdopodobnych zagrożeniach, jakie ta ze sobą niesie. Nie chodzi tu tylko o zagrożenia stricte fizyczne, odnoszące się do niefrasobliwych pionierów udających się na podbój "niezbadanego" bez jakiegokolwiek przygotowania – chociaż takie przypadki też są tu pokazane. Pratchett i Baxter skupili się bardziej na politycznych, gospodarczych i społecznych (a nawet religijnych) konsekwencjach takiego exodusu, ukazując dalekie od różowego scenariusze. Mocarstwa przeżywają poważny kryzys, na Podstawowej budzą się nieprzychylne nastroje wobec pionierów. Ciężko pracujący osadnicy w odległych Amerykach stają się coraz bardziej rozgoryczeni i rozczarowani postawą rządu, który chciałby tylko brać, nie dając nic w zamian.

Kolejnym zagadnieniem poruszanym przez autorów jest kwestia wyzysku trolli, przez jednych traktowanych jak głupie zwierzęta, a przez innych jak niezwykle wydajna darmowa siła robocza. Sposób przedstawienia tego problemu budzi oczywiste skojarzenia ze sprawą niewolnictwa znaną z naszej historii, z tą jednak różnicą, iż trolle nie są bezbronne i nic ich nie trzyma wśród ludzi.

Jak łatwo zauważyć, cykl Baxtera i Pratchetta to wariacja na temat historii osadnictwa w Ameryce, wtłoczona w fantastyczne ramy. Można tu zauważyć echa klasyki literatury podróżniczej (we fragmentach ukazujących wyprawę do wschodniej Ziemi wykrocznej numer 20 000 000), jak również westernów, gdyż wiele kolonii na nowych Ziemiach przypomina miasteczka żywcem przeniesione z filmów o Dzikim Zachodzie. Jedyne, co może razić, to fakt, iż w Długiej wojnie niewiele jest naprawdę emocjonujących, porywających fragmentów, tak charakterystycznych dla wspomnianych wyżej gatunków, zaś większość przeszkód na drodze protagonistów daje się usunąć dzięki logicznemu myśleniu, improwizacji i szczęściu. Kolejne strony powieści to migawki wydarzeń widzianych oczami kilku protagonistów. Część z nich – jak Sally, Joshua, Monica Jansson, czy Lobsang – znamy z poprzedniego tomu, pojawia się także kilka nowych postaci, np. Nelson Azikiwe. Liczba przeplatających się ze sobą wątków robi naprawdę duże wrażenie, jednak może wywołać mętlik w głowie czytelnika. Niestety, powieści brak dynamiki, a pewne fragmenty można zwyczajnie uznać za monotonne, chwilami pojawia się też pytanie o sens ich wprowadzenia (np. podróż Nelsona przez Amerykę na Ziemi Podstawowej dałaby się przedstawić zdecydowanie krócej). Biorąc pod uwagę, iż podobnie jak w Długiej Ziemi, akcja posuwa się do przodu w jednostajnym, nieśpiesznym tempie, tylko z niewielką ilością zwrotów akcji, wielu czytelnikom oczekującym takiego poprowadzenia historii powieść Baxtera i Pratchetta może się wydać mało wciągająca i nudna. Podobnie jak w poprzedniej części, także tutaj największe wrażenie robią opisy nowych światów oraz form życia je zamieszkujących, jednakże takie perełki zdarzają się zdecydowanie zbyt rzadko. Szkoda, że wiele najlepszych fragmentów, ukazujących nowe, nieznane wcześniej rasy rozumne oraz ich niezwykły świat, pojawia się dopiero pod koniec książki – gdyby autorzy szybciej wprowadzili je na scenę, poziom napięcia podczas lektury z pewnością wzrósłby znacznie wcześniej.

Długa wojna to powieść, która może budzić skrajne emocje u czytelników. Ci, którzy podejdą do niej, oczekując absurdalnych gagów, fabularnego pędu i dynamicznych zwrotów akcji, uznają ją za kompletny niewypał. Jednakże osoby zainteresowane powolną eksploracją i odkrywaniem nowych światów, jak również garścią przemyśleń o naturze człowieka, nie powinny się rozczarować. Pratchett nie byłby sobą, gdyby w jego prozie zabrakło pewnych satyrycznych elementów, aczkolwiek w tym przypadku są one bardziej oczywiste i pozbawione przebrania w lekkostrawne, komediowe szatki – to także trzeba mieć na uwadze, sięgając po recenzowaną pozycję.